Samsun’un en eski yerleşim yerlerinden biri olan 19 Mayıs İlçesi’nin tarihi M.Ö’ye dayanıyor. Köklü tarihi geçmişiyle topraklarında birçok kahramanlık hikayesi yazılan ilçeye, Rumeli, Kafkasya, Doğu Anadolu, Doğu Karadeniz gibi yerlerden gelenler, kültürlerini de beraberinde getirmiş, kaynaşan bu kültürlerin karması günümüze taşınmıştır. Ceneviz ve Romalılara da bir süre ev sahipliği yapan 19 Mayıs İlçesi, 15. yüzyılda I. Mehmed döneminde Osmanlı topraklarına katılmıştır. 19 Mayıs, Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919’da Samsun’a gelerek Millî Mücadele hareketinin ilk eylemini başlattığı ismiyle müsemma bir ilçe olarak tarihe adını yazdırmıştır.

[FOTO GALERİ]

Samsun’un ismini Milli Mücadele’den alan ilçesi 19 Mayıs

19 MAYIS’IN TARİHİ

19 Mayıs İlçesi’nde Dağköy ve Yörükler Mahalleleri civarında yapılan arkeolojik kazılarda M.Ö’ki yıllara ait yerleşmeler olduğu saptanmıştır. Dağköy'de ortaya çıkarılan mezarın M.Ö. 47 yıllarına ait olduğu sanılmaktadır, Yörükler Mahallesi'nde bulunan hamamın ise Cenevizliler ve Romalılar dönemine ait olduğu rivayet edilmektedir. Beldeye ilk yerleşenler Orta Asya'dan göç eden Türkmenlerdir. 1878 yılında ise Dağıstan ve Kuzey Kafkasya'dan gelen göçmenler devlet tarafından ilçeye yerleştirilmiştir. 1912 yılında Balkan savaşı sonrası Kosova'dan gelen Arnavut göçmenler de ilçeye yerleşmiştir. İlçeye aynı zamanda Kurtuluş Savaşı sonrasında Selanik'ten mübadele yoluyla gelenler, Doğu Karadeniz'den gelenler, Alaçam'dan gelenler de olmuştur. Böylelikle, 19 Mayıs’ın bugünkü mevcut nüfus yapısı oluşmuştur.

MİLLİ MÜCADELEDEKİ ÖNEMİ 

Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk,  19 Mayıs 1919'da Samsun'a geldiğinde Milli Mücadele hareketinin ilk eylemini 19 Mayıs İlçesi’nde gerçekleştirildiği söylenmektedir. İlçe sınırları içerisinde bulunan Dağköy'de Milli Mücadele için vatandaşlar etkin bir rol oynamıştır. O dönemde Fatma Çavuş lakabıyla anılan bir kadın kahraman da adını tarihe yazdırmıştır. Ömrünü 19 Mayıs İlçesi’nde geçiren Fatma Çavuş, 1963 yılında vefat ederek, Dağköy’de toprağa verilmiştir. 

İSMİ NEREDEN GELİYOR

Milli Mücadele döneminde verilen mücadele ve fedakârlıktın da anlaşılacağı üzere ilçe ismini, 19 Mayıs 1919’dan almaktadır. İlk olarak Engiz ismini alarak belediye olan ilçe, Engiz adının Türkçe olmadığı gerekçesiyle 1961 yılında ismi Ballıca olarak değiştirilmiştir. 1988 yılında ise belediye meclisi kararıyla Ballıca’nın yeni ismi 19 Mayıs olmuştur. 

YÜZÖLÇÜMÜ VE KONUMU

19 Mayıs İlçesi Samsun'a 33 km. uzaklıkta, Samsun-Sinop Devlet karayolu üzerindedir. Kızılırmak nehrinin meydana getirdiği delta ovasının doğu ucunda yer alan ilçenin denizden yüksekliği 10 m dir. İlçe merkezinin kuzeyinde kalan topraklar Kızılırmak'ın oluşturduğu ovanın bir bölümünü teşkil eder. Bu alanda Balık Göllerinin bir kısmı bulunmaktadır. 19 Mayıs doğusunda Samsun, batısına Bafra, kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Samsun ve Bafra ilçeleri ile çevrilidir. En yüksek yeri Nebiyan Ormanlarının bulunduğu güneyindeki tepedir. Tipik Karadeniz iklimi gözlemlenir.

İLÇENİN NÜFUSU

19 Mayıs İlçesi’nin nüfusu 2018 yılına göre 26.337 olarak belirlenmiştir. Nüfusun, 13.214’ünü erkekler, 13.123’ü ise kadınlar oluşturuyor. Yani nüfusun yüzde 50,17’si erkek, yüzde 49,83’ü ise kadın.

İKLİMİ VE BİTKİ ÖRTÜSÜ

19 Mayıs ilçesinde Karadeniz iklimi hakimdir. İlçe merkezi göl ve deniz havasının etkisi altındadır. Yazlar serin, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Sıcaklık eksi dereceye hemen hemen hiç düşmez. Ancak iç kesimlerde güneye doğru gidildikçe karasal iklimin etkisi görülür. Bilhassa Nebiyan Dağı eteklerinde dört mevsimin bütün özellikleri yaşanmaktadır. Poyraz ve Lodos rüzgârları etkilidir. Karayel ve Gündoğusu rüzgârları da ilçeyi etkisi altına alarak iklim üzerinde önemli rol oynar. Sahil ve ovalık kesimde meyvelikler göze çarpar. İlçe merkezindeki Kent Ormanları, sahildeki küçük koru, Galeriç Ormanları önemli alanlardır. Yükseklere doğru çıkıldıkça, özellikle Nebiyan bölgesinde, kayın ormanları yaygınlaşmıştır. Deniz, göl ve orman manzarası insanı büyüleyen bir görünümdedir.

EKONOMİK YAPISI

İlçede tarım, hayvancılık ve balıkçılık gelişmiş durumda. Tarım ürünleri arasında fındık, mısır önemli yer tutar. Balıkçılık denizden başka balık göllerinde de yapılmakta. İlçede ana ürün olarak meyve başta olmak üzere kesme çiçekçilik ve örtü altı yetiştiriciliği ilçemizde her geçen gün artmaktadır. İlçede, 150 hane tarafından 8 bin dekar alanda kaliteli çeltik üretimi yapılmakta. Bin 50 dekar alanda 50 çiftçi meyvecilikte uğraşmakta. 275 bin dekar alanda yıllık 3 bin ton fındık üretimi yapılmakta. Kesme çiçekçilik kapalı serada 24 dekar, açık alan serada ise 16 dekar alanda üretim yapılmakta. 200 dekar alanda örtü altı karpuz yetiştiriciliği yapılmakta olup tarımsal faaliyet kapsamında da 14 dekar alanda kapalı serada biber domates, patlıcan salatalık fasulye, 100 dekar alanda da kivi üretimi yapılmakta. Dereköy’de yıllık 500 bin ton balık avlanmakta olup bin 500 kişiye iş istihdamı sağlanmakta. İlçede, son yıllarda artan tarımsal desteklemeleriyle birlikte salep üretimine başlanılmıştır. Nebiyan Bölgesi’nde yetişen fasulye ve kestane ise marka olma yolunda hızla ilerlemektedir. İlçede çilek üretimi yaygınlaşmaya başlamış olup, yılın 12 ayı çilek üretilebilmekte. Ayrıca yapılan el dokuması kilimler, çoraplar vb. gibi eşyalar ilçe ekonomisinde küçükte olsa bir yer tutmaktadır. Balık gölleri civarında yapılan hasır örücülüğü de ekonomik faaliyetler arasında sayılır.

GEZİLECEK YERLER

19 Mayıs İlçesi Yörükler Mahallesi sınırları içinde kalan UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'nde yer alan ve daimi listeye girmek için gün sayan ünlü Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti, Su Basar Ormanları ve Balık Gölleri ile dikkat çekiyor. 19 Mayıs’da iki adet gençlik kampı bulunuyor. Kamp yapmayı sevenlerin uğrak yeri olan bu kamplardan bir tanesi Dereköy Mahallesi sınırları içerisinde bulunan 19 Mayıs Gençlik Kampı, bir diğeri ise, Aydınpınar Mahallemizde bulunan Nebiyan Doğa ve İzci Kampı. İlçenin eşsiz bir sahile sahip olması turizm yönünden büyük avantaj sağlamaktadır. Kumcağız, Yörükler ve Engiz yöreleri ilkbaharla birlikte insanları misafir etmeye başlar. Yaz döneminde festivaller yapılır, Nebiyan bölgesinde zirveye çıkılarak şenlikler düzenlenir. Yaz aylarının vazgeçilmesi olan Su Sporlarının Karadeniz’deki merkezi Aqua Park ise ilçenin Kumcağız Mahallesi sahilinde bulunmaktadır. 

TARİHİ DEĞERLER

İlçede çok sayıda tarihi değer bulunmaktadır. Bu değerler, antik çağlardan, Roma döneminden ve Osmanlı’dan kalan değerlerdir. 19 Mayıs İlçesi’nde yer alan tarihi değerler şu şekildedir:

YÖRÜKLER TÜMÜLÜSÜ (HIZIR-İLYAS HÖYÜĞÜ)

Yörükler beldesinde olup, halen mezarlık olarak kullanılmaktadır. Tatlıelma Mahallesi’nde yer alan ve üzerinde seramik parçalarına rastlanan höyükte, Roma ve Geç-Antik Çağı izleri tespit edilmiştir.

DAĞKÖY TÜMÜLÜSÜ

Dağköy bölgesinde bulunan Tümülüs, yakın zamanda kaçak olarak yapılan bir kazı sonucu ortaya çıkarılmıştır. Roma Dönemi kültürünü yansıttığı söylenmektedir.

KÖFTEROĞLU TÜMÜLÜSÜ

 Çetirlipınar Köyü’nde bulunmaktadır.

YÖRÜKLER HAMAMI

Yörükler beldesinde Fevzi Çakmak Mahallesi’nde yer alan hamamın kitabesi günümüze ulaşamadığından yapım tarihi kesinlik kazanmamıştır. Bir rivayete göre Roma ve Cenevizliler dönemine ait olduğu, diğer bir rivayete göre Hamamcızadeler tarafından yaptırılmış 19. yy Osmanlı eseri olduğu söylenmektedir. Çevresinde büyük bir yerleşim yeri olmaması ve kırsal alanda yapılmış olması ilgi çeken özelliğidir. Avrupa’nın büyük şehirlerinde hatta şatolarında bile banyo kültürü bulunmazken bu dönemde temizlik anlayışının ve müesseselerinin Türk diyarlarında köylere kadar yerleşmiş olması dikkate şayan bir konudur. Hamam, moloz ve kesme taş ile yer yer tuğladan yapılmıştır. Duvarlarında su künklerine rastlanmaktadır. İçerisinde çeşitli resim ve figürler bulunan, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelen hamamın birçok bölümü yıkık durumdadır. Bu nedenle bakım ve onarımı yapılarak koruma altına alınması gerekmektedir.

YÖRÜKLER TAŞ KÖPRÜ

Yörükler Beldesi’nin Kalaba Mahallesindeki taş köprü 19. yy Osmanlı eserlerindendir. Taş malzemeyle yapılmış olan köprünün önemli bir kısmı toprak altında kalmıştır. Basık kemerli, tek gözlü, düzgün kesme taştan yapılmıştır. Küçük boyutlu köprünün bazı bölümlerinde sonradan tuğla malzeme ile kullanılarak onarımlar yapılmıştır. Ancak ayaklarının büyük kısmı toprak altında kalmıştır. Bu nedenle en kısa zamanda korunma altına alınması ve gerekli çevre düzenlemelerinin yapılması gerekmektedir.

FINDIKLI TAŞ KÖPRÜ

Fındıklı Köyü girişinde bulunan, kesme taşlardan inşa edilmiş, Rum’lardan kalma tarihi bir köprüdür. Mevcut köprü yeni bir köprü ile bütünleştirilerek tarihi dokusu korunmaktadır.

ŞEYH BEYK (ŞAHBEY) TÜRBESİ

Orta Asya'dan ilçeye göç eden Türkmenler döneminde yapıldığı kaydedilmiştir. Sayısız Anadolu evliyalarından biri olduğu ifade edilen Şeyh Beyk’in Türbesi, yakın zamanda hayırsever bir vatandaşın katkılarıyla restore edilmiştir.

AHŞAP CAMİİ

Ahşap inşa tekniği kullanılarak tamamen ahşap malzemeden yapılan camii, Fatih Caddesi üzerinde yer almaktadır. Mezarlık alanında bir bahçe içinde yer alan ve tek katlı olarak inşa edilen ahşap cami büyük kalaslar üzerine oturtulmuştur. 19.yy’da yapıldığı sanılan ve hiçbir süslemenin bulunmadığı camii viran bir vaziyetteyken 19 Mayıs Belediyesi tarafından restore edilmiştir.

FOLKLORİK DEĞERLER

Değişik bölgelerden buraya gelip yerleşen insanlar güzel bir mozaik oluşturmuşlardır. Bu nedenle ilçede kültürel öğeler çeşitlilik gösterir. Rumeli'den, Kafkasya'dan; Doğu Anadolu’dan, Doğu Karadeniz’den gelenler kısa sürede birbirleriyle kaynaşmış, kültür alışverişinde bulunmuş, kendi türkülerini ve oyunlarını yöreye taşımışlar ve onları kaynaştırmışlardır. Yörükler beldesinde dokunan kilim, çorap gibi el işlerinde Oğuz Türklerinin geleneklerine ait motiflere rastlanılmaktadır.

19 MAYIS’TA NE YENİR?

19 Mayıs, aldığı göçler sonucu yiyecek konusunda da zenginlik taşımaktadır. İlçeye Alaçam'dan gelip yerleşenlerin keşkeği ve pıtıl ekmeği meşhurdur. Balkanlardan gelenlerin börekleri ile etli pilavı, oda sıcaklığında kurutulmuş et ve ciğer yemekleri, tarhana çorbası, özel fırında pişirilmiş somun ekmekleri ile günlük pişirilen saç ekmeği, yağlı gözlemesi meşhurdur. Yörükler Beldesinin “topalak (topalan)” yemeği meşhurdur. Yine mısır ekmeği, hamsili pilav, mıhlama, sütten yapılan acılı peynirli Long, Engiz ketesi ve ayranı tadılması gereken lezzetlerdendir. İlçe merkezinden 30 km beton yol ile çıktığınızda doğal bir güzellik olan Nebiyan Turizm Merkezi’nin yanı sıra Nebiyan suyunun hemen yanında lokanta ve tesislerin bulunduğu bir alanda alabalık, sac tava ve semaver çayını mutlaka denemelisiniz.

KONAKLAMA

İlçede otel bulunmamaktadır. Sahil kenarında mülkiyeti 19 Mayıs Belediyesi’ne ait; fakat özel şahıslarca işletilen prefabrik konutlar ve çadır kurma alanları mevcuttur. Çam ormanın hemen yanında, denize 200 metre uzaklıktaki prefabrik konutlar 160 yatak kapasiteli olup 24 saat sıcak su, mutfak, banyo ve diğer müştemilatı ile hizmet vermektedir. Nebiyan Bölgesi’nde dinlenme ve yeme-içme hizmetleri veren 3 adet alabalık tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin yanında çadır kurma alanları mevcuttur.